ks. Hilary Koszutski (1822-1896)
ks. Hilary Koszutski Proboszcz w Mielżynie, dziekan powidzki, kanonik honorowy poznański, pisarz hagiograficzny.
Ur. 01.01.1822 r. we wsi Radzyń (Radzyny) w parafii Kaźmierz w powiecie szamotulskim, był synem rolnika Wincentego i Nepomuceny z Konikiewiczów. Do szkoły ludowej chodził w Koninie pod Pniewami, a następnie do gimnazjum w Trzemesznie i Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu, gdzie zdał maturę w 1842. W1. 1843-1846 studiował nauki teologiczne w Seminarium Duchownym w Poznaniu i Gnieźnie. Wyświęcony na kapłana 19IX 1846, był wikariuszem przy archikatedrze poznańskiej. W 1847 wstąpił na uniwersytet w Berlinie, gdzie studiował filozofię, historię i archeologię. Wróciwszy w 1848 do archidiecezji, był wikariuszem w Książu, Buku i w par. św. Wawrzyńca w Gnieźnie. Podczas powstania 1848 był kapelanem obozu wojskowego w Książu. We wrześniu 1849 otrzymał probostwo w Mielżynie (dek. powidzki) i tam pracował do śmierci. Był jednocześnie wicedziekanem i od 1873 dziekanem dek. powidzkiego. W 1886 otrzymał godność kanonika honorowego kapituły poznańskiej. Czynny był w życiu społecznym także w okresie popowstaniowym. Będąc członkiem Ligi Polskiej zabierał głos na zjeździe w Kórniku w dniach 10-12 stycznia 1849 jako delegat pow. bukowskiego. Zorganizował w Buku i utrzymywał przeważnie własnym kosztem ochronkę dla sierot po powstańcach. W Mielżynie również założył ochronkę i bibliotekę Tow. św. Wincentego a Paulo. Był członkiem Tow. Rolniczego Średzko-Gnieźnieńsko- Wrzesińskiego, uczestnicząc w walnym zebraniu towarzystw z tych powiatów 21II1861 w Poznaniu, inaugurującym powstanie Centralnego Tow. Gospodarczego. Powołał do życia w Mielżynie 26 X 1871 tzw. szkołę niedzielną - w 1872 uczęszczało do niej ponad 50 osób dorosłych, z podziałem na zaawansowanych i analfabetów. K. miał w tej szkole wykłady z historii kościelnej, dwóch zaś nauczycieli świeckich uczyło polskiego, podstaw matematyki, rysunku rzemieślniczego, wystawiania rachunków, a także śpiewu. Notowano znaczne postępy w nauce („Kurier Pozn.”). Brak późniejszych informacji o tym przedsięwzięciu. W okresie kulturkampfu sąd w Gnieźnie skazał K-go 23 XII 1874 jako dziekana na 100 talarów grzywny za odmowę ujawnienia nazwiska tajnego delegata papieskiego, zarządzającego archidiecezją. W 1876 K. przemawiał na wiecu w Witkowie (17II), przedstawiając m.in. losy uwięzionego przez władze pruskie kard. M. Ledóchowskiego. Udzielał się na zgromadzeniach publicznych. Był głównym mówcą na wiecu w Mielżynie 9IX 1883, z okazji 200-lecia odsieczy wiedeńskiej. W dniu 12 II 1888 przemawiał w Mielżynie na wiecu, w proteście przeciw rugowaniu języka polskiego ze szkół. W 1889 został wybrany prezesem polskiego Komitetu Wyborczego na pow. Witkowski. W 1894 znajdował się w komitecie ogólnym II wiecu katol. na zabór pruski w Poznaniu.
Od 1857 (lub wcześniej) poświęcał się publicystyce. We wrześniu 1858 miał proces w Lesznie za wstęp do opublikowanych Żywotów świętych przez „Przyjaciela dzieci”, w którym policja znalazła fragment o podburzaniu (skazano go na 20 talarów grzywny). W l. 1860-1862 wraz z Edmundem Bojanowskim z Grabonoga redagował i wydawał nieregularnie pisemko dla ludu pt. „Rok Wiejski”, mające charakter religijno-umoralniający, zawierające także treści historyczne. Był współzałożycielem i następnie współredaktorem czasopisma pt. „Oświata”, wychodzącego w l. 1865-1867, a przeznaczonego dla nauczycieli i rodziców. K. wspierał także „Oświatę” finansowo. Władze pruskie zakazały nauczycielom abonowanie „Oświaty” z powodu zawartych w niej akcentów narodowych. Główną jednak dziedziną jego pracy pisarskiej były popularne żywoty świętych, a wśród nich: Żywot świętego Stanisława, biskupa krakowskiego i męczennika, patrona Królestwa Polskiemu), Święty Stanisław Kostka, patron Królestwa Polskiego i jego wiek (P. 1882), obszernie opracowany Żywot iw. Wojciecha bpa i męczennika podług najlepszych źródeł... (P. 1885, ss. 476) i inne. W żywotach tych nakreślał sylwetki świętych na tle fragmentów dziejów Polski, co miało szczególne znaczenie w dobie zaborów. Napisał poza tym opartą na źródłach niedużą monografię swej parafii pt. Obrazek historyczny Mielżyna i kościoła parafialnego w Mielżynku (P. 1887). Był członkiem PTPN.
Zmarł 26 II 1896 w Poznaniu w Zakładzie (szpitalu) Sióstr Miłosierdzia, a pochowany został w Mielżynie.
Elenchus 1848-1874, 1889-1897; Korytkowski, Brevis dcscriptio; Wojtkowski, Bibliografia; Księga pam. PTPN; PSB t. XIV (B. Wysocka, tu literatura); SPTK t. 2 (F. Stopniak, tu wykaz prac K-go); - Bystrzycki, Duchowieństwo, s. 477; G a t z E., Akten zur preussischcn Kirchenpolitik in den Bistumem Gnesen- Posen Kulum und Ermland 1885-1914, Mainz 1977; Jakóbczyk W., Prasa w Wielkopolsce (1859-1918), w: Prasa polska w latach 1864-1918, W. 1976; Karwowski, Historia W. Ks. Pozn., t. 2 i 3, s. 390 (poza indeksem); Klimkiewicz, Kardynał Ledóchowski; Motty M., Listy Wojtusia z Zawad, oprać. Z. Grot i T. Nożyński, W. 1983; Obecne prześladowanie religii katolickiej w Prusach (J. Ch. Janiszewski), Kr. 1876, s. 404; Rezler M., Wielkopolska Wiosna Ludów (1848 roku). Zarys dziejów militarnych, P. 1993; Zieliński, Kościół,- Dzien. Pozn.” 1894 nr 100; „Kość. Dzień. Urz.” 1896 s. 14; „Kur. Pozn.” 1872 nr 13,1873 nr 57, 1874 n295,1876 nr41,1883 nr 207,210,1888 nr 38,1889 nr 240,1896 nr 49,53,1897 nr 39; „Przegląd Poznański” 1895 s. 215; „Wiarus Pol.” 1895 nr 125, 1896 nr 26; - AAP KM 105 (fot. prasowa), GD IV (fot.).
ks. Leszek Wilczyński